یکی از مطالبی که به کرات در بین مردم شاهد آن بوده ام اجتناب از خوردن شام در مواقع بیماری و یا حتی در هنگام انجام رژیم های لاغری میباشد. شاید توصیه به عدم استفاده از نوبت غذایی شب از سوی پزشکان و متخصان تغذیه نیز انجام گیرد. مهمترین دستاویز این عده نیز یک ضرب المثل انگلیسی است که میگوید:
صبحانه را تنها بخور
ناهار را با دوستت
وشام را بده به دشمنت.
اغلب کسانی که از این ضرب المثل استفاده میکنند گمان میکنند که این جملات حتماً روایت و یا نقل قولی از بزرگان دین و ائمه معصومین علیهم السلام است. برای اینکه بدانید نظر اسلام در مورد نوبت های غذایی انسان چگونه است برخی از روایات که بطور مکرر در سخنان ایشان دیده میشود را جمع آوری کرده ام. موضوع اول به خوردن یا نخوردن شام بر میگردد.
باید گفته شود که برخلاف عقیده رایج یکی از توصیه های موکد ائمه علیهم السلام در مورد شام ،خوردن آن است. و وعدهای است که هرگز نباید فراموش شود. این فراموشی در مورد وعده های دیگر و حتی صبحانه با تمام اهمیتی که دارد گفته نشده است.حتی کلینی در کافی بابی را به فضیلت شام و کراهت ترک آن اختصاص داده است. بی گمان توصیه به خوردن شام مضمون مشترک احادیث فراوانی است. علامه جعفر سبحانی در مفاهیم القرآن آورده است:
نهى الإمام الصادق ـ علیه السلام ـ عن ترک العشاء فقال: «أصلُ خراب البدن ترکُ العشاء».
امام صادق ع از ترک شام نهی فرمود و گفت: اصل خرابی بدن ترک شام خوردن است.
در بحار همچنین از امام باقر ع روایت گردیده که فرمود:
أول خراب البدن ترک العشاء
«اول خرابی بدن ترک شام خوردن است.»
در تفسیر المیزان به نقل از مولا علی ع میخوانیم:
عشاء النبیین بعد العتمة فلا تدعوا العشاء فإن ترک العشاء خراب البدن.
در بحار الانوار همچنین گفته شده که امام ششم ع ترک شام را مکروه میداشت ومی فرمود:
ومن یتخم فلیتغد و لیتعش ولا یأکل بینهما شئ..
هر کس مشکل معده دارد صبح زود و سر شب غذا بخورد و در بین آن دو چیزی نخورد
البته فراموش نشود که گر چه به کرات از ترک شام خوردن در گفتارهای معصومین یاد شده بهمان اندازه بر کم خوردن شام و سبک بودن آن تاکید شده است. در مستدرک سفینه البحار از امام هشتم نقل می شود که فرمود:
و من أراد أن یکون صالحاً خفیف الجسم و اللحم، فلیقلّل من عشائه باللیل
هرکس می خواهد تا بدنی صالح داشته باشد یعنی لاغر و متوازن گردد از غذای شب خود بکاهد.
بایددانسته شود که مواد غذایی با توجه به ساعت مصرف کارکردهای متفاوتی را بر بدن میگذارند.مثلاً گرچه خوردن غذایی در وعده صبح موجب لاغری میگردد اما همان غذا درهنگام شب موجب چاقی خواهد شد. چندی پیش دانشمندان یکی از راههای لاغری را خوردن صبحانه اعلام کرده و گفتند چاقی و عدم تناسب اندام در نزد کسانی که صبحانه را فراموش کرده و یا دیر میخورند بیشتر شایع است.
در وسائل الشیعه از قول امام ششم شیعیان می بینیم که فرمود:
ترک العشاء مهرمة
«شام نخوردن پیری آور است.»
در برخی از روایات اشاره میشود که معصوم فرموده است شام بخورید اگر چه به جرعه ای آب باشد.یعنی همان جرعه آب را انسان باید به نیت شام بخورد.
اما یکی از مواردجالب درمورد وعده های غذایی عدم استفاده از وعده نهار میباشد.امام رضا در رساله ذهبیه بر خوردن دو وعده ای تاکید دارد . نقلست «شخصی خدمت امام ششم (ع )آمد واز درد و زخم معده شِکوه کرد.امام فرمود:صبحانه وشام بخور!ولی دربین این دو چیزی نخور!که خدا در توصیف غذاخوردن اهل بهشت می فرماید:لهم رزقهم فیها بُکرة ًوعشیّاً یعنی :صبح وشام به رزق الهی مشغولند.»
نکته مهم درمورد صبحانه که بنا به نص معصوم مهمترین وعده غذایی است خوردن آن درساعات اولیه روز است بطوریکه چنانچه این ساعت از 9 بگذرد هرگز نمیتوان از آن منافع صبحانه را انتظارداشت.تاکید میشودکه صبحانه قبل از ساعت 7مصرف شود. مرحوم قطب الدّین راوندى در کتاب خود آورده است :
«امام سجّاد صلوات اللّه علیه چون نماز صبح را به جا مى آورد؛ در جایگاه خود مى نشست و دعا مى خواند تا موقعى که خورشید طلوع نماید؛ و پس از طلوع خورشید، دو رکعت نماز براى سلامتى خود و افراد خانواده اش مى خواند و سپس مختصرى مى خوابید.
و چون از خواب بیدار مى شد، دندان هاى خود را مسواک مى نمود و بعد از آن مشغول صرف صبحانه میگردید.»
پیامبرصلى الله علیه و آله می فرماید:
مَن أرادَ البَقاءَ و لابَقاءَ فَلیُباکِرِ الغَداءَ؛
«هر که خواستار بقا است - و (کسى را) بقا نباشد - پیش از طلوع خورشید صبحانه بخورد.»
قابل ذکر اینکه دربرخی از اشارات به نحوه دیگری از وعده های غذایی (غیراز شیوه دو وعده ای)اشاره شده است.مثلاً در گونه ای از این شیوه ها حضرت علی ع می فرماید که در یک روز یک وعده (ناهار)بخور و در روز بعد دو وعده(صبحانه و شام) غذا بخورید. در کتاب راه روشن(ترجمه فارسی کتاب محجه البیضاء) امده است:
«ابوسعید خدرى روایت کرده : «پیامبر صلّى اللّه علیه و آله هرگاه صبحانه مى خورد شام نمى خورد و بالعکس » و پیشینیان در هر شبانه روز یک بار غذا مى خوردند.
همچنین از پیامبر صلّى اللّه علیه و آله روایتست که به عایشه فرمود: «از اسراف بپرهیز زیرا دو بار غذا خوردن در روز جزو اسراف است .
بنابراین در روزى دوبار غذا خوردن اسراف و هر دو روز یک وعده غذا خوردن سخت گیرى در خرج و یک بار غذا خوردن در شبانه روز حد وسط میان آن دو مى باشد و در قرآن ستوده شده است و کسى که در هر روز یک بار غذا مى خورد مستحب است که در سحر پیش از طلوع صبح بخورد، یعنى پس از نماز شب و پیش از صبح براى این شخص گرسنگى روز براى روزه و گرسنگى شب براى برخاستن و خالى شدن قلب به سبب تهى بودن معده و ظرافت فکر و گرد آمدن همت و آرامش نفس تا زمان مشخص (غذا خوردن ) حاصل است .
در حدیث عایشه است : «پیامبر صلّى اللّه علیه و آله (گرسنگى خود را) به سحر متصل مى ساخت ».
مى گویم : این کار صحیح است مشروط بر آن که گرسنگى را روزه پیوسته قرار ندهد بلکه پس از مغرب افطار کند، زیرا روزه پیوسته از ویژگى هاى پیامبر صلّى اللّه علیه و آله بود و بر امتش حرام است ؛ چنان که از اهل بیت علیهم السّلام روایت شده است .»
در همین منبع آمده است:
«از امام هفتم علیه السّلام روایت شده که فرمود: « ابوذر (ره ) گفت : خدا به دنیا از طرف من جزاى نکوهش دهد، پس از دو گرده نان جو که یکى را صبحانه و دیگرى را شام خود سازم و پس از دو پارچه پشمین که یکى را لنگ و دیگرى را ردا قرار دهم .»
.با این وصف در اثر تقلباتی که می شود عسل طبیعی را نمی توان شناخت، بهترین روش ان است که عسل از اشخاص مطمئنی خریداری شود.